Islands of Memory: The Landscape of the (Non)Memory of the Holocaust in Polish Education Between 1989-2015
Książka porusza kwestie pamięci (bardziej adekwatnym słowem byłoby określenie postpamięci Marianne Hirsh) o Holokauście wśród młodych Polaków, postaw wobec Żydów i Holokaustu w kontekście porównawczym rozwoju edukacji w innych krajach. Termin "Żydzi" jest, jak słusznie zauważyła Joanna Tokarska-Bakir (2010), terminem zdekontekstualizowanym, używanym tu w znaczeniu Antoniego Sulika (2010) jako zbiorowy byt "symboliczny". Skupiono się na edukacji (przekazywaniu wartości), zmianach postaw i działaniach podejmowanych w celu zachowania (lub przeciwdziałania) pamięci o Żydach i ich kulturze we współczesnej Polsce. Badanie, do którego przede wszystkim odnosi się książka, zostało przeprowadzone w 2008 roku i było drugim badaniem na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie polskich nastolatków po pierwszym, przeprowadzonym w 1998 roku. Dane te mogą wydawać się odległe od aktualnej sytuacji politycznej, polegającej na wycofywaniu się z tendencji do intensyfikacji edukacji o Holokauście, która dominowała po 1989 roku, a zwłaszcza w latach 2000-2005, niemniej jednak prezentują one trendy i wyniki konkretnych interwencji edukacyjnych, które mają charakter uniwersalny i mogą stanowić przykład dla różnych kontekstów geopolitycznych.
Badania te nie koncentrowały się przede wszystkim na polityce pamięci, która często przyjmuje podejście narodowe, choć inicjatywy państwowe również zwracają uwagę czytelnika, ale raczej na działaniach oddolnych, często inicjowanych przez lokalne organizacje społeczeństwa obywatelskiego (NGO) lub indywidualnych nauczycieli i/lub uczniów. Niniejsze badanie podjęło próbę odkrycia miejsca, jakie Żydzi zajmują (lub nie zajmują) w kulturze pamięci w Polsce, gdzie żyła największa społeczność żydowska w przedwojennej Europie, z której ponad 90% zostało zamordowanych podczas Holokaustu. Wyzwaniem było pokazanie różnorodności zjawisk mających na celu włączenie historii i kultury żydowskiej do kultury narodowej, w tym obszarów edukacji pozaszkolnej, często wbrew głównemu nurtowi polityki edukacyjnej, pamiętając, że Żydzi mieszkający obecnie w Polsce są również w wielu przypadkach aktywnymi partnerami w różnych inicjatywach publicznych. Rzadko spotyka się pogłębione badania empiryczne badające zespół obszarów konstruowania pamięci i postaw młodzieży jako zespołu, w tym ewaluację działań (programów organizacji pozarządowych i projektów szkolnych) w obszarze edukacji, zwłaszcza w odniesieniu do długofalowych efektów programów edukacyjnych. Założeniem przed przystąpieniem do tego projektu było to, że postawienie pytań pojawiających się w trakcie tych badań będzie impulsem do dalszych badań.
Książka podzielona jest na trzy części: Pamięć, Postawy i Działania. Wszystkie trzy części książki, choć mają na celu analizę trwającego procesu rekonstrukcji i dekonstrukcji pamięci o Holokauście w Polsce po 2000 roku, w tym dynamiki postaw polskiej młodzieży wobec Żydów, Zagłady i pamięci o Zagładzie, opierają się na różnych teoriach i są inspirowane różnymi koncepcjami. Założeniem poprzedzającym badanie było to, że ten złożony proces zmiany postaw nie może być interpretowany i wyjaśniany w ramach jednej dyscypliny akademickiej lub jednej teorii. Edukacja i kulturoznawstwo zdecydowanie odegrały znaczącą rolę w odkrywaniu inicjatyw podejmowanych w celu badania, studiowania i upamiętniania Holokaustu oraz pozostałości bogatej kultury żydowskiej w Polsce, ale socjologia, antropologia i psychologia również odegrały rolę, pomagając spojrzeć na ten proces z różnych perspektyw.